مرکز اطلاع رسانی فلسطین نگاهی به مراحل زندگی خالد مشعل «خالد عبدالرحيم مشعل» يكی از شخصيت‌های بارز عرصه سياسی فلسطين و يكی از مبارزان برجسته فلسطين از دهه نود قرن گذشته است كه از نوجوانی همواره در پی بازستاندن حقوق ملتی است که شدیدترین ستم های تاریخی علیه آنها روا داشته شده است و در معرض پیچیده ترین توطئه ها و دسیسه های خارجی بوده است. خالد مشعل با درک آلام و رنج های ملت خود همیشه سعی کرده است حتی در غربت و آوارگی هم در کنار آنها و در میان آنها زندگی کند، سختی هایشان را از نزدیک مشاهده کند و رنج هایشان را لمس کند، و شاید اهتمام بالای ایشان به مجروحان انتفاضه که برای مداوا به خارج از فلسطین منتقل می شوند، خود نشان کوچکی از این حس انسانی و ملی و اسلامی این شخصیت برجسته فلسطین باشد. در زیر به گوشه هایی از زندگی ایشان اشاره می کنیم، تا شاید شناختی و لو مختصر نسبت به رهبر مقاومت فلسطین به دست آوریم. تولد و محيط رشد خالد مشعل در سال 1956 در روستای سلواد در استان رام‌الله در كرانه اشغالی باختری فلسطين دیده به جهان گشود. دروس ابتدايی خود را در روستای سلواد خواند و مرحله راهنمايی و دبيرستان و تحصيلات دانشگاهی را در كويت به پایان رساند. پدر خالد مشعل، عبدالرحيم مشعل در مبارزه با استعمار انگليس در انقلاب سال 1936 در كنار مردم حضور داشت. روايات مبارزاتی كه عبدالرحيم برای فرزند خود بيان كرد، بعدها در روحيه وی تاثيرات عميقی بر جای نهاد. عبدالرحيم در دهه 60 برای كار و اشتغال به كويت مهاجرت كرد. در سال 1967 خانواده عبدالرحيم نيز به كويت رفتند و به پدر خانواده پيوستند و تا آغاز جنگ عراق عليه كويت (موسوم به جنگ دوم خليج فارس) كه در سال 1991 اتفاق افتاد در اين كشور باقی ماندند. خالد مشعل سال 1981 ازدواج كرد و اكنون هفت فرزند دارد كه سه تن از آنان دختر و چهار نفر پسر هستند. تحصيلات مشعل مرحله ابتدايی تحصيلات را در زادگاه خود سلواد آغاز كرد و به اتمام رساند. پس از مهاجرت خانواده به كويت، وی مراحل راهنمايي، دبيرستان و تحصيلات دانشگاهی را در كويت پشت سر گذاشت. وی در سال 1974 به دانشگاه كويت وارد شد و در سال 1979 در رشته فيزيك در مقطع كارشناسی (ليسانس) فارغ‌التحصيل شد. خالد مشعل تا زمانی كه در كويت به سر مي‌برد، به تدريس فيزيك اشتغال داشت و در كنار آن برای كشورش و آرمان فلسطين نيز فعاليت مي‌كرد. وی پس از مهاجرت به اردن به طور كامل به فعاليت‌های سياسی پرداخت. فعاليت سياسي مشعل در سال 1971 به شاخه فلسطينی جماعت اخوان المسلمون پيوست و جريان اخوانی تحت عنوان «جنبش اسلامی حق» رهبری كرد. اين جنبش با لیست جنبش فتح برای به دست آوردن رهبری اتحاديه سراسری دانشجويان فلسطينی در كويت رقابت مي‌كرد. پس از سه سال از تاسيس اين جنبش، انجمن اسلامی دانشجويان فلسطين تاسيس شد كه بعدها اين انجمن يكی از سنگ‌بناهای تاسيسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطين (حماس) شد. جنبش مقاومت اسلامی فلسطين (حماس) مشعل يكی از بنيانگذاران جنبش مقاومت اسلامی فلسطين (حماس) به شمار مي‌رود. او از زمان تاسيس عضو دفتر سياسی حماس بود و در سال 1996 به رياست اين دفتر برگزيده شد، و پس از شهادت شیخ احمد یاسین و دکتر عبدالعزیز رنتیسی عملا رهبر حماس محسوب می شود. ماجرای ترور خالد مشعل مشعل روز 25 سپتامبر سال 1997 هدف ترور نافرجام دو مامور سازمان جاسوسی رژيم صهيونيستی (موساد) قرار گرفت. اين اتفاق زمانی افتاد كه مشعل در امان پايتخت اردن بود. مزدوران موساد با گذرنامه‌های جعلی كانادايی وارد خاك اردن شده بودند. اين دو در آن زمان به دستور مستقيم نخست وزير وقت و فعلی يعنی بنيامين نتانياهو عمل كرده بودند. برخی منابع اعلام مي‌كنند كه دو عامل موساد به دست محافظان مشعل كه توانستند آنان را دنبال كنند دستگير شدند. اين دستگيری در نهايت سبب آزادی شيخ احمد ياسين شد. برخی منابع ديگر اعلام كردند كه مقامات اردن توانستند دو اسرائيلی عامل ترور را بازداشت كنند. ملك حسين شاه اردن برای آزاد كردن عوامل ترور اين شرط را برای اسرائيل گذاشت كه پادزهر سمّی كه وارد بدن خالد مشعل شده است تحويل بدهد و در كنار آن شيخ احمد ياسين را كه به زندان و حبس ابد محكوم شده بود، آزاد كند كه عملا اين شرط اجرا و اين كار انجام شد. اين در حالی است كه پنج ماه پيش آريه داد نماينده كنست (پارلمان) در واكنش به شليك موشك گروه‌های فلسطينی به شهر بئرالسبع و چند شهر ديگر كه مورد اصابت موشك‌های گراد قرار گرفته بود،‌ علنا خواستار ترور خالد مشعل رئيس دفتر سياسی حماس و اسماعيل هنيه نخست وزير دولت منتخب حماس شد، هر چند كه اين حملات خود واكنشی به حملات هوايی رژيم صهيونيستی بود. روزنامه هاآرتص (20/08/2011) گزارش كرد كه آريه داد گفت: بايد فورا برای ترور سران حماس اقدام كرد و به كمتر از اسماعيل هنيه و خالد مشعل راضی نشد. يك مقام امنيتی نيز به اين روزنامه اعلام كرد كه «گردان‌های قسام (شاخه نظامی حماس) مسئول موشک‌باران شهر بئرالسبع است و ارتش بايد بسرعت به اين اقدام فلسطنيي‌ها واكنش نشان بدهد.» بازداشت و تبعيد خالد مشعل روز 22 سپتامبر سال 1999 دو سال پس از ترور ناكام، پس از بازگشت از ايران به دست مقامات اردن بازدشت شد. مقامات اردن در آن زمان دفاتر حماس را در اين كشور بستند. سپس خالد مشعل در تاريخ 21 نوامبر 1999 به قطر تبعيد شد. از اين زمان به بعد خالد مشعل دمشق،‌ پايتخت سوريه را برای اقامت برگزيد و تصميم گرفت كه به قطر تردد كند. ماجرای اين تبعيد از اين قرار بود كه در آگوست سال 1999 و ظاهرا در نتيجه فشارهای دولت آمريكا مقامات اردن قرار بازداشت خالد مشعل را صادر كردند كه البته اين اقدام همزمان شد با ورود مادلين آلبرايت وزير خارجه وقت آمريكا به امان پايتخت اردن. خالد مشعل مردی كاريزماتيك پايگاه خبری اسلام اليوم در گزارشی (21/11/2009) به معرفی خالد مشعل پرداخت و وی را از شمار انسان‌هايی دانست كه دارای نوعی كاريزما هستند. اين پايگاه خبری نوشت: كاريزما در اصل لغت، كلمه‌ای يونانی به معنای «هديه خداست» و شخص كاريزما دارای هيبت، تاثير زياد و دوستی است كه قدرتی فوق‌العاده و جادويی شخصی دارد كه انسان با ديدن وی از لحظه نخست جذب او مي‌شود. وی بر عقل و احساس انسان كنترل پيدا مي‌كند و در انسان نوعی شور و حماسه و دوستی برمي‌انگيزاند. وی شخصی است كه در حافظه و خاطره انسان باقی مي‌ماند و فراموش نمي‌شود چه او را دوست داشته باشند يا نداشته باشند. و خالد مشعل يكی از همين شخصيت‌هايی است كه خدا اين هديه را به وی ارزانی داشته است كه به محض ديدن وی از صفحه تلويزيون، انسان را جذب مي‌كند حتی اگر هنوز يك كلمه نيز صحبت نكرده باشد. برخی رسانه‌ها در اوصاف خالد مشعل نوشته‌اند كه وی در اتخاذ مواضع سختگيرانه برای جنبش مقاومت اسلامی به وسيله عبارت‌ها و جملات منطقی و ميانه‌رو مهارت دارد. در حقيقت او را مرد سرسختی انعطاف‌پذيری توصيف مي‌كنند كه در گفت‌وگو باب گفت‌وگو را نمي‌بندد. وی پس از تكميل تحصيلات متوسطه خود به شاخه فلسطين اخوان المسلمون پيوست. سپس تحصيلات تكميلی خود را در دانشگاه كويت گذراند. دانشگاه كويت در دهه هفتاد مملو از گرايش‌های فكری متعدد بود كه به طور كل گرايش‌های عربی و به طور خاص گرايش‌های فلسطينی را شامل مي‌شد. دانشگاه محل تحصيل خالد مشعل دهه هفتاد شاهد پويايی جنبش‌های دانشجويی بود كه آثار مثبت آن هنوز بر كسانی كه در آن زمان در آن تحصيل كرده‌اند وجود دارد. اين دوره (دهه هفتاد) سهم بسياری در شکل گیری شخصيت خالد مشعل و رشد توانايي‌های وی داشت ؛ به طوری كه بيشترين تجارب و پختگی فكري، مبارزاتی و سياسی وی در اين مرحله شكل گرفت. وی جريان اسلامی فلسطينی در دانشگاه كويت را رهبری كرد و در تاسيس جنبش اسلامی الحق كه با گرايش‌های متعلق به جنبش فتح برای كسب رهبری دانشجويان فلسطينی در كويت رقابت مي‌كرد، نقش داشت. جنبشی كه بلافاصله پس از فارغ التحصيلی وی به انجمن اسلامی دانشجويان فلسطين شناخته شد. خالد مشعل آنگونه كه در آن زمان معروف بود، آدمی با روحيه شاد و شوخ‌طبع بود. وی انسانی خونسرد و بديهه‌گو است. دارای بيانی شايسته و قدرتی بالا در سخنرانی ممتاز و عالی است كه مردم را شیفته خود می کند همچنانكه وی در حوزه ورزش در دانشگاه نيز دارای مهارت‌های قابل توجهی بود. او به داشتن فرهنگی وسيع و دانش بالا و اطلاعات گسترده و مطالعه متعدد در موضوعات مختلف شناخته شده است كه احاطه كاملی به مسئله فلسطين در حوزه تاريخ و سياست آن دارد. همه اين عوامل به تكوين شخصيت وی كه هميشه متبسم و مطمئن و غرق در تفكر است، كمك كرده است. خالد مشعل در سال 1990 به هنگام آغاز حمله عراق به كويت، به اردن رفت. مانند هزاران فلسطينی ديگری كه تابعيت اردنی داشتند. خالد مشعل در اردن همه وقت خود را صرف كار و فعاليت سياسی كرد. حضور وی سبب افزايش اعتبار حماس در عرصه عربي، اسلامی و بين‌الملل شده است، امری كه اسرائيل را در انديشه ترور وی انداخت. ولی ترور ناكام ماند و دولت اردن توانست با بازداشت مزدوران موساد شيخ احمد ياسين موسس جنبش حماس را آزاد كند. ترور ناكام مشعل، درخشش وی را بيشتر كرد و سبب افزايش تحركات سياسی و رسانه‌ای او شد. امری كه سبب شد اردن او و گروهی از نمايندگان حماس در اردن را در تاريخ 21 نوامبر 1999 از اين كشور بيرون كند و وی به قطر برود؛ جايی كه از مشعل و همراهان و گروه او استقبال كرد و مدتی در آنجا ماند سپس به سوريه نقل مكان كرد و هنوز در اين كشور مقيم است. قدرت مشعل در اداره جنبش حماس نشانه توانمندی وی است قدرت ابو الوليد (خالد مشعل) در هدايت كشتی سياسی حماس در ميان امواج متلاطم سیاست كشورها و طرف‌های مختلف فلسطين، اثبات‌كننده توانمندی‌های اوست. او كار خود را از اردن آغاز كرد؛ كشوری كه با اسرائيل معاهده صلح دارد. سپس به قطر رفت. كشوری كه مناسباتی با اسرائيل دارد. در اين ميان با مصر تعامل كرد؛ مصری كه معاهده صلح كمپ‌ديويد را با اسرائيل دارد. هنگامی كه درباره اقامت او در قطر از او سوال شد،‌ پاسخ داد: ما در اردن اقامت داشتيم كشوری كه نظام سياسی آن معاهده صلح وادی عربه را با اسرائيل داشت. قطر هم دفتر نمايندگی تجاری اسرائيل را در خود دارد. ما با مصر هم روابط داريم. مصری كه معاهده كمپ ديويد با اسرائيل دارد. متاسفانه حالت عجيبی در جريان است كه اسرائيل در اشكال مختلف نفوذهايی كرده است چه از طريق معاهده صلح چه از طريق برقراری روابط عادي‌سازی در اينجا و آنجا. اين موضوعی است كه البته ما با آن مخالفيم. ولی اين امر با اين در تعارض نيست كه حماس با همه كشورهای عربی و اسلامی رابطه داشته باشد. نزدیکان خالد مشعل همیشه بر این نکته تاکید دارند که ایشان کاملا به تصمیمات شورایی و جمعی نهادهای تصمیم گیر جنبش پایبند است و حتی اگر در برخی موارد نظری مخالف آنها داشته باشد، اما چون تصمیمات جمعی است، می پذیرد. همین مساله نشان می دهد که ایشان تا چه اندازه به کار شورایی و نظرات دیگران احترام قائل است و از هر گونه تک روی پرهیز می کند. مواضع خالد مشعل رهبر حماس همواره در موضع گیری های خود تلاش دارد بر اصول و مبانی حماس و قضیه فلسطین پایبند باشد و خدشه ای به آنها وارد نسازد. در اظهارنظرهایش همواره بر آزادی کل فلسطین از رود اردن تا دریای مدیترانه تاکید و بر عدم به رسمیت شناختن حضور اشغالگران در خاک فلسطین پافشاری می کند. خالد مشعل درباره مناسبات حماس با كشورهای عربی و اسلامی چنین می گوید: حماس چون بخشی اصيل از امت فلسطين است، در مواضع خود كليت اوضاع عربی و اسلامی را به دور از وابستگي‌ها و تعلقات به كسی يا جايي، و به دور از كشمكش و تنش‌ها مراعات مي‌كند. حماس در معادله متوازن كردن مناسبات خود با كشورهای عربی و اسلامی موفق عمل كرده است و تاريخ حماس اين امر و قدرتش در برقراری ارتباط با كشورهای عربی صرف نظر از همه اختلافات را برای حمایت از مسئله فلسطين و مقابله با صهيونيسم نشان مي‌دهد و اين امر عاملی شده است برای متحد كردن امت و يكپارچگی آن. وقتی از مشعل سوال شد كه «آيا حماس بخشی از برنامه سوری ايرانی يا برنامه‌ای سوری شمرده مي‌شود؟» تاكيد كرد: البته خير. مناسبات خوب ما با سوريه و ايران به اين معنا نيست كه ما بخشی از برنامه آنان هستيم. ولی اين مناسبات بخشی از تقويت عمق مناسبات عربی و اسلامی برای مسئله فلسطين است. مشعل در خصوص مناسبات حماس با تشكيلات خودگردان نيز اعلام كرده است كه «موضع ما تغيير نكرده است. ما از هر تلاشی در راستای وحدت و اتحاد در فلسطين استقبال مي‌كنيم. از هر پيشرفت حقيقی و جدی در وضعيت داخلی فلسطين كه به ازدياد تاثيرگذاری در مقابل اشغالگری و تقويت مقاومت بينجامد ما استقبال مي‌كنيم. رئيس دفتر سياسی جنبش حماس همچنين بارها اعلام كرده است كه آمادگی برقراری ارتباط با همه طرف‌ها و دولت‌ها حتی دولت آمريكا را دارد و وجود تماس‌هايی با دولت آمريكا را رد نكرده است، و در این میان تنها با هر گونه ارتباط و مذاکره با دشمن صهیونیستی مخالفت می ورزد. خالد مشعل درباره مقاومت نیز چنین می گوید: «ما خواستار ادامه دادن مقاومت مشروع هستيم و خواستار عقلانيت سياسی برای اداره منازعه‌ايم». مردی واقعگرا و جامع تضادها پايگاه «حماسنا» با اشاره به قدرت خالد مشعل در رهبری سياسی حماس، تاكيد دارد كه مشعل مردی است كه همه سابقه وی را با استقامت و تعهد دينی و اجتماعی او مي‌شناسند. او مراحل و آزمايش‌های سخت و دشواری را تاكنون نه فقط به دليل ضربات دردناكی كه جنبش حماس به خاطر ترور رهبرانش دريافت كرده است، بلكه به دليل سختي‌هايی كه شخص او پشت سر گذاشته است، از سر گذرانده است. علاوه بر اين او يك بار هم در اردن هدف ترور قرار گرفت و در همين كشور بازداشت شد؛ كشوری كه پس از جنگ دوم خليج فارس در سال 1990 در آن مقيم شده بود و از آنجا به قطر رفت و از آنجا نيز سرانجام به دمشق، پايتخت سوريه نقل مكان كرد. «واقعگرايي» صفت ديگری است كه مي‌توان برای خالد مشعل به كار برد. او قدرتی دارد كه تضادهای مختلف را در يكجا در خود گرد مي‌آورد. او توانسته است مناسبات ممتازی با سوريه و ايران برقرار كند. كشورهايی كه از حماس حمايت مادی و معنوی به عمل مي‌آورند. مشعل ديپلماسی فراوانی به كار گرفته است تا نوعی هماهنگی ميان دو نياز خود به وجود بياورد. اول، نياز خود به مناسبات حماس با كشورهای عربی و اسلامی بخصوص كشورهايی كه مستقيم يا غيرمستقيم با رژيم صهيونيستی روابط دارند و دوم نياز به ادبياتی سياسی كه همت و عزم ملتهای اين كشورهای عربی و اسلامی را زنده كند. با آنكه حماس با گام‌هايی پيگير برای تشكيل دولت فلسطين گام بر مي‌دارد ولی مشكلات و موانعی مقابل اين هدف وجود دارد كه برخی معتقدند حداقل در زمان كنونی اين مشكلات با ادبيات فعلی حماس درست نمي‌شود، اما خالد مشعل از ابتدا بر قدرت حماس در از بين بردن موانع و حل مشكلات تاكيد كرده است. خالد مشعل رهبری قوی كه مي‌داند چه مي‌كند ! پايگاه خبری عمون‌نيوز اردن در گزارشی (4/6/2009) به نقل از نويسنده اسرائيلی كتاب «خالد را بكش» نوشت كه خالد مشعل رهبری قوی است و مي‌داند چه مي‌كند. (نويسنده اسرائيلی در اين كتاب به جزئيات جنايت ترور صهيونيستی خالد مشعل تا انتهای آن يعنی خوردن پادزهر و مواضع ملك حسين پادشاه وقت اردن مي‌پردازد). پل مكگوف نويسنده اين كتاب، خالد مشعل را رهبری قدرتمند توصيف مي‌كند كه مي‌داند چه زمانی سرسخت و قاطع و چه زمانی نرم و انعطاف‌پذير باشد. اين نويسنده مصری تاكيد مي‌كند كه مشعل مي‌داند «حماس كجا مي‌ايستد و چه مي‌خواهد انجام بدهد و چه كاری مي‌تواند انجام بدهد و حتی بيشتر از اين زمان همه اين امور را بخوبی مي‌داند.» مكگوف كه بيش از 50 ساعت را با خالد مشعل گذرانده است و با اعضايی از خانواده وی ديدار كرده است، مي‌افزايد كه مشعل بخوبی مي‌دانست عرفات که اسرائيل را به رسميت شناخت و خشونت را محكوم كرد ولی به هيچ چيز نرسيد برای همين مشعل تاكيد كرده است كه وی در چنين موضعی قرار نخواهد گرفت. به اعتقاد نويسنده اسرائيلی كتاب «خالد را بكش»، مشعل برای تشكيل كشور فلسطين منتظر فرصت مناسب است. حماس بر خلاف مخالفتش با توافق اسلو، در روند دموكراتيك در فلسطين مشاركت كرد و وارد انتخابات شد و در آن نيز به پيروزی رسيد. این نويسنده معتقد است كه مشعل هميشه تلاش كرده است كه شخصيت مستقل خود را حفظ كند و خود را مستقل و نماينده جريان سياسی اش نشان بدهد و در اين امر موفق بوده است... مشعل اكنون در نزد جهانيان كاملا مقبول است... . پل مكگوف در اين كتاب تصريح كرده است زمانيكه مشعل با سياستمداران بلندپايه آمريكا () ديدار كرده است، اين افراد دريافته‌اند كه وی مردی مهم و موثر است و همه اتفاق نظر داشتند. در اين كتاب همچنين ادعا شده است كه زمانيكه از يكی از مشاوران شيمون پرز رئيس كنونی رژيم صهيونيستی سوال شد كه مشكلشان با خالد مشعل چيست، كه در پاسخ اعلام شد كه «مشعل از ما يهوديان تقليد مي‌كند. او مي‌خواهد مردمش را به كشور خود برساند. او همان كاری را مي‌خواهد بكند كه يهودي‌ها 60 سال پيش انجام دادند.» رانيا القادری خبرنگار نشريه نيوزويك آمريكا كه از نويسنده اسرائيلی خواست اين كتاب را بنويسد، معتقد است كه «خالد مشعل روزی به دنيا آمد كه اسرائيل تلاش كرد او را ترور كند.» مشعل از زبان همسرش خانم امل صالح البورینی همسر خالد مشعل درباره شخصیت ایشان چنین می گوید: «شخصیتی که وی در زمان ازدواج با بنده داشتند، همان شخصیتی است که امروز دارند با همان جنبه های مثبت و تاثیر گذار. البته او نیز با گذشت زمان پیشرفت کرده و مهارت و توان بیشتری را کسب کرده است. بنده این مسئله را از نزدیک لمس کردم. از زمانی که با او آشنا شدم، در جنبش های اسلامی عضویت داشت و در زمینه دفاع از آرمان فلسطین می کوشید. او یکی از بنیانگذاران جنبش حماس به شمار می رود. تنها تفاوتی که میان این دو دوره از زندگی وی وجود دارد، آن است که فعالیت هایش پیش از این مخفیانه بود.» وی درباره فروتنی مشعل نیز اظهار داشت:«همسرم با وجود شهرت و موقعیت خویش به عنوان مرد اول جنبش حماس همچون گذشته انسانی متواضع است. در واقع، فروتنی و تواضع ویژگی است که همیشه به آن شناخته می شود و این امر باعث خوشحالی بنده، خانواده، نزدیکان و تمامی کسانی می باشد که وی را می شناسند.» خانم البورینی در ادامه می افزاید: خالد به معنای واقعی انسان جالبی است. اخلاقی خوب دارد و از روابطی صمیمی با افراد برخوردار می باشد. او در برخوردش با بنده و فرزندانش و همچنین پدر، مادر و دیگر اعضای خانواده اش مهربان است و این ویژگی او بسیار مرا خوشحال می کند.